جزوه «تفکر سیستمی در مدیریت سازمان» به همت گروه آموزش و توسعه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در تابستان 1401 تدوین شده است.

انسان عصر ماشین برای تحلیل محتوای عناصردرونی جهان، در صدد تجزیه آنها بود. جزء نگری به منزله اساس این روش تجزیه مدار، از این اعتقاد بر می خاست که همه اشیاء، رویداد ها و خواص آنها، و حتی تجربه و دانش آدمی در مورد آنها، از یک سلسله اجزاء تفکیک ناپذیر و نهایی همچون اتمها، ذرات شیمیایی ، سلولها، ادراکات اولیه و ... تشکیل شده است.

زاهد شیخ الاسلامی در مقدمه کتاب آشنایی با تفکر سیستمی اینطور نوشته است: این کتاب از سه قسمت تشکیل شده است. بخش اول ترجمه کتاب "سیستم ها، مقدمه ای بر تفکر سیستمی" اثر دریپر کافمن است. بخش دوم مقاله ای است که سال ها پیش نوشتنم و به صورت پاورقی در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. در بخش سوم به توضیح الگوهای سیستمی پرداخته ام. این بخش از کتاب اقتباسی است از کتاب  "Systems archetypes" اثر دانیل اچ کیم .

کتاب تفکر سیستمی در عمل (اهمیت تفکر راهبردی) نوشتهٔ کریم رضائی‌زاده، مجتبی عسکری، علی محمودی و مهدی غظنفری است و نشر عطران آن را منتشر کرده است. این کتاب از سه فصل، فصل اول: نظریه های سیستمی فصل دوم: تفکر سیستمی سخت در مدیریت فصل سوم: مهارت های تفکر سیستمی تشکیل شده است.

چندین جریان در زمینه تفکر سیستمی فعالیت می کنند که دو مورد از آنها شهرت بیشتری دارند. اولی با عنوان پویایی شناسی سیستم شناخته می شود و نقطه کانونی آن در دانشگاه ام.ای.تی قرار دارد و افرادی همچون جی فارستر، پیتر سنگه، جان استرمن و دانلا میدوز، صاحب نام های این جریان هستند، دومی با عنواینی همچون طراحی آرمانی و برنامه ریزی تعاملی شناخته شده و توسط مولفانی همچون چرچمن، راسل ایکاف وجمشید قراچه داغی نمایندگی می شود. این کتاب در بخش مبانی ، دیدگاههای هر دو گروه را ارائه می کند اما در بخش ابزارها و روش ها، بر پویاشناسی سیستم ها تمرکز دارد.

ما می‌توانیم به پدیده‌های جهان با استفاده از دو نگرش ایستا و پویا نگاه کنیم. در نگرش ایستا به جهان در یک مقطع زمانی مشخص نگاه می‌شود. در نگرش پویا، به پدیده‌ها و رخدادها در طول زمان نگاه می‌شود. نادیده گرفتن پویایی ذاتی پدیده‌ها باعث گرفتن تصمیمات ضعیفی می‌شود که به جای حل مسئله، مسائل جدیدی را ایجاد می‌کند و به چالش‌های موجود پروبال می‌دهد.

کتاب سیستم و تفکر سیستمی (نظریه و عمل بنیادی) به این موضوع می‌پردازد که جامعه‌ی بشری از مراحل «پیشاصنعتی»، با محوریت «ماده»، و «صنعتی»، با محوریت «انرژی»، عبور کرده و به مرحله‌ی «پساصنعتی»، با محوریت «اطلاعات»، رسیده است؛ دورانی که در آن به جای «ماشین» عصر صنعتی، «سیستم» عصر پساصنعتی حاکمیت دارد. «ماشین» عصر صنعتی فقط شامل «سخت‌افزار» و فاقد روح بود و تنها با استفاده از انرژی کار می‌کرد. در صورتی که «سیستم» عصر پساصنعتی در کنار سخت‌افزار، شامل «نرم‌افزار» ــ به‌عنوان نوعی روح ــ نیز هست و علاوه بر انرژی، اطلاعات را نیز به روش‌های بسیار مؤثرتری از گذشته به‌کار می‌گیرد. مطالعه‌ی تاریخ نیز نشان می‌دهد تحولاتی که بشریت را به پیشرفت‌های حیرت‌انگیز امروز رسانده است، از زمان محور قرارگرفتن «انرژی» (عصر صنعت) شروع شده و با آغاز محور قرارگرفتن «اطلاعات» (عصر پساصنعت) به اوج خود رسیده است. (+)

موضوع اصلی این کتاب، بررسی مبانی تفکر سیستمی، از نظریه تا کاربرد، با استفاده از مهندسی سیستم ها است. در این راستا، روش شناختی طراحی سیستم ها، برنامه ریزی سیستم های بزرگ مقیاس، و تدوین نقشه راه برای سیستم های بزرگ و پیچیده، با استفاده از مهندسی سیستم ها، ارایه می شود. برای طراحی، برنامه ریزی و تدوین  نقشه راه، علاوه بر استفاده از نظریه سیستم ها، ریاضیات و مدل سازی تشریحی ساختاری (ISM)، از مشارکت کارشناسان، متخصصان و گروه های ذی نفع، که دارای اطلاعات کافی از سیستم و موضوع مورد بررسی داشته باشند، استفاده می شود. افراد دست اندر کار با بهره گیری از تفکر سیستمی قادر خواهند بود به طور منطقی رویدادهای احتمالی را پیش بینی کرده و آینده را، تا حد امکان، تحت کنترل درآورند.