تفکر کردن تنها به یک شیوه محدود نمی‌شود و ما انواع مختلفی از تفکر را در اختیار داریم. یکی از انواع تفکر، تفکر سیستمی است. کتاب صوتی چگونه سیستمی بیندیشیم و سیستمی عمل کنیم، به نویسندگی دکتر شهاب بیرانوند و دکتر خداداد بیرانوند، ویژگی‌های این نوع تفکر را شرح می‌دهد. تفکر سیستمی به نوعی از تفکر اطلاق می‌شود که همه‌چیز را در پیوستگی و ارتباط با هم می‌بیند.

شکل گیری روش‌شناسی‌های متعدد سیستمی در گذشته، برخی از محققان را بر آن داشت، تا با تعریف معیارهایی به طبقه بندی این روش شناسی ها بپردازند. استفاده از معیارهایی همچون ماهیت مسئله و اهداف رویکردهای سیستمی، از جمله معیارهایی هستند که توسط محققان برای دسته بندی روش شناسی سیستمی مورد استفاده قرار می گیرد.

خیلی وقت‌ها در زندگی، سوزن‌مان روی واکنش گیر می‌کند. دایم مجبوریم مدیریت بحران کنیم و به امور فوری‌وفوتی بپردازیم. به جای این‌که در بالادست به دنبال سرچشمه‌ی مشکلات بگردیم و آن را بخشکانیم، در پایین‌دست به آن‌ها، پینگ‌پونگی پاسخ می‌دهیم. به همین صورت، پلیس‌ها دنبال دزدها هستند؛ پزشکان بیماری‌های مزمن را درمان می‌کنند و کارمندان بخش خدمات مشتری، گِله‌گزاریِ ملت را رفع و رجوع می‌کنند. اما به راستی چرا تلاش‌های ما این‌قدر واکنشی‌ست تا پیش‌گیرانه؟

حوزه تفکر سیستمی و یادگیری سازمانی شامل تعداد زیادی مفاهیم مرتبط به هم اعم از پویایی سیستم ها (مطالعه رابطه علت و معلولی و همچنین تاخیرها در سیستم های پیچیده) تا مدل های ذهنی (باورهای عمیق، فرضیات، داستان ها و تصاویر و نحوه باور ما به اینکه جهان چگونه کار می کند) می باشد. آنچه شما با استفاده از این تمرینات تجربه می کنید، بستگی به یکپارچگی ماهرانه مفاهیم کلیدی، نظریه‌ها، تکنیک‌ها و تمرینات تجربی، آشنایی شما با مفاهیم تفکر سیستمی، بینش و انرژی فرد تسهیلگر دارد. به طور تجربی، شما آگاهی خود در مورد «عادت های ذهنی» را که در یک متفکر سیستمی یافت می شود، افزایش می دهید. این تمرینات به جهت ارتقاء سطح آگاهی در خصوص شیوه تفکر، دیدن و تعامل با جهان می باشند. بهترین کاربرد آن ها در یک طرح به هم پیوسته و تقویت شده است که نظریه ها، مفاهیم و مدل ها را پوشش دهد و شامل نکات تحلیلی مرتبط و همراه با جزئیات حاصل از تجربه مشارکت کنندگان باشد.

جزوه «تفکر سیستمی در مدیریت سازمان» به همت گروه آموزش و توسعه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در تابستان 1401 تدوین شده است.

سیستم‌ها فرایندهای تکراری هستند که بدون در نظر گرفتن اندازه کسب‌ و‌ کار یا صنعت یا محل کار می‌کنند. سیستم‌ها به شما اجازه می‌دهند رویه‌ها و کارهایی را که در یک واحد سازمانی یا کسب و کاری خاص انجام شده را کپی کرده و دقیقاً در نقاط مختلف دیگری انجام دهید تا بتوانید کسب و کارتان را توسعه و رشد دهید.در آکادمی سیستم سازی کسب و کار میخواهیم به شما مشاوران و صاحبان کسب و کار، سیستم سازی در کسب و کار را بیاموزیم تا بتوانید خودتان سیستم ساز کسب و کارتان شوید.

تفکر سیستمی راه های قدرتمندی برای درگیر شدن با موقعیت های آشفته به ما می دهد. در این دوره رایگان، با درک چگونگی تشخیص پیچیدگی، اصول تفکر سیستمی را کشف خواهید کرد.

آیا به تحصیل در رشته تفکر سیستمی در مقطع کارشناسی ارشد فکر می کنید و می خواهید به دانش و مهارت های لازم برای انجام موفقیت آمیز این کار مجهز شوید؟ آیا می خواهید روش های جدیدی برای تفکر و نزدیک شدن به موقعیت هایی ایجاد کنید که از مرزهای رشته ها و مهارت های متعدد عبور می کنند؟ آیا می‌خواهید بیاموزید که در مورد موقعیت‌های پیچیده و آشفته‌تر فکر کنید، نقش‌هایی را که افراد دیگر بازی می‌کنند را درک کنید، به هم‌پیوستگی همه اجزای سازنده موقعیت‌های مشکل توجه کنید و با مشارکت بیشتر کار کنید؟ اگر چنین است، پس این دوره با نشان رایگان، تسلط بر تفکر سیستمی در عمل، برای شما مناسب است.

چگونه می توان از تفکر سیستمی برای ایجاد یک راه حل انعطاف پذیر برای رویدادهای غیرمنتظره استفاده کرد؟ برای پاسخ به این سوال لازم است مراحل زیر را طی کنیم:

کتاب «زندگی بهتر با هوش سیستمی» نوشته ریموپی هملنین و راشل جونز و عیسی سارینن است که توسط علی سیبویه و مطهره ساغری‌دوز ترجمه شده و در نشر اودیسه به زیور طبع آراسته گردیده است.

اگر با تفکر سیستمی آشنا نیستید، ولی درباره آن زیاد شنیده اید و می خواهید از روش های آن در برای حل مسائل شرکت خود بهره ببرید، بهتر است تا یک آشنایی کلی با تفکر سیستمی به دست آورید. هدف این مقاله همین است!

کتاب «هنگامی که پروانه‌ای عطسه می‌کند (تفکر سیستمی برای کودکان کوچک و بزرگ)» اثر لیندا بوث سوینی و ترجمه علی سیبویه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسیده است.

مدل سیستم‌های مانا (VSM) رویکردی برای عارضه‌یابی و طراحی ساختار سازمانی است که ریشه در سایبرنتیک سازمانی دارد. این رویکرد، مدلی انتزاعی یا طرحی کلی و عام برای کمک به طراحی ساختار سازمانی به شمار می‌رود. اساس این مدل آن است که وجود زیرسیستم‌های مشخصی در سازمان و روابط بین آن‌ها می‌تواند منجر به مانایی سازمان در محیط پیچیده شود. 

کتاب‌ها، مقالات و یادداشت‌های زیادی درباره تفکر سیستمی و پویایی سیستم‌ها وجود دارد. اگر بخواهیم همه اینها را خلاصه کنیم و چند مفهوم اصلی را از آنها استخراج کنیم، شاید به موارد زیر برسیم. اگر این مفاهیم را به خوبی یاد بگیریم، می‌توانیم در یادگیری تفکر سیستمی موفق باشیم. برای کسانی که تازه می‌خواهند با تفکر سیستمی آشنا شوند، مرور این مفاهیم خیلی گره‌گشا خواهد بود.

کتاب مبانی تفکر سیستمی توسط ویرجینیا اندرسون و لارن جانسون نوشته شده و دکتر علی سیبویه آن را ترجمه کرده است، همچنین مقدمه کتاب توسط دکتر علیرضا پویا نوشته شده و در نشر اودیسه به زیور طبع آراسته گردیده است. علی‌رغم رشد قابل توجه متون و کتاب‌های حوزه تفکر سیستمی و پویایی‌شناسی سیستم‌ها به‌ویژه در دوسه سال اخیر به‌عنوان نمونه، راهنمای مدیران برای به‌کارگیری تفکر سیستمی: دیدن جنگل ازمیان درختان)، کتابی که بتواند ضمن تبیین سیستم و تفکر سیستمی عاری از پیچیدگی‌ها و مطالب طولانی باشد، کمتر به چشم می‌خورد. به‌همین جهت در راستای گسترش این حوزه و توسعه‌ آن، کتاب مبانی تفکر سیستمی: از مفاهیم تا حلقه‌های علّی که کتابی بسیار ساده و در عین حال کاربردی می‌باشد، جهت مطالعه علاقه‌مندان ترجمه گردیده است.

این روزها پادکست گوش دادن، اقبال زیادی دارد. شاید به دلیل اینکه کسی فرصت یا حوصله مطالعه ندارد. هر چند که پادکست گوش دادن، جای مطالعه را نمی‌گیرد ولی کارکرد خود را دارد. یک مزیت دیگری که دارد این است که در زندگی شلوغ این روزها و کمبود زمان، شاید عده‌ای زیادی خیلی از وقتشان را در مسیر می‌گذرانند. در اتوبوس، تاکسی، ماشین شخصی، مترو و... . این‌ فرصت‌ها، در ظاهر فرصت‌های مرده‌ای است که نمی‌شود کاری کرد ولی از همین لحظات می‌توان استفاده کرد و شاید یکی از بهترین راه‌هایش گوش دادن به پادکست باشد.

نشریه تفکر سیستمی در عمل (Journal of Systems Thinking in Practice) یک مجله علمی و با دسترسی آزاد به زبان انگلیسی است. این مجله از آوریل 2022 با انجمن علمی مدیریت صنعتی ایران همکاری کرده است. برای اطمینان از کیفیت انتشار از یک سیستم بازبینی دوسویه کور استفاده می‌شود. همچنین از iThenticate برای جلوگیری از سرقت ادبی و اطمینان از اصالت نسخه‌های خطی ارسالی خود استفاده می‌شود.

اولین کنفرانس ملی تفکر سیستمی در عمل در سال 1398 به میزبانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.  دبیران این کنفرانس از چهره‌های برتر کشور در این حوزه بودند: رئیس کنفرانس، دکتر علینقی مشایخی (استاد گروه مدیریت دانشگاه صنعتی شریف)؛ دبیر علمی: دکتر علیرضا پویا (استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد)؛ دبیر اجرایی: علی سیبویه (دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تربیت مدرس)

کتاب تفکر سیستمی در عمل (اهمیت تفکر راهبردی) نوشتهٔ کریم رضائی‌زاده، مجتبی عسکری، علی محمودی و مهدی غظنفری است و نشر عطران آن را منتشر کرده است. این کتاب از سه فصل، فصل اول: نظریه های سیستمی فصل دوم: تفکر سیستمی سخت در مدیریت فصل سوم: مهارت های تفکر سیستمی تشکیل شده است.

چندین جریان در زمینه تفکر سیستمی فعالیت می کنند که دو مورد از آنها شهرت بیشتری دارند. اولی با عنوان پویایی شناسی سیستم شناخته می شود و نقطه کانونی آن در دانشگاه ام.ای.تی قرار دارد و افرادی همچون جی فارستر، پیتر سنگه، جان استرمن و دانلا میدوز، صاحب نام های این جریان هستند، دومی با عنواینی همچون طراحی آرمانی و برنامه ریزی تعاملی شناخته شده و توسط مولفانی همچون چرچمن، راسل ایکاف وجمشید قراچه داغی نمایندگی می شود. این کتاب در بخش مبانی ، دیدگاههای هر دو گروه را ارائه می کند اما در بخش ابزارها و روش ها، بر پویاشناسی سیستم ها تمرکز دارد.

در این کتاب دنیس شروود (Dennis Sherwood) که تجربه زیادی به عنوان مشاور شرکت های بزرگ در پروژه های اجرایی و استفاده از تفکر سیستمی در عمل دارد، بر دو ابزار اصلی تفکر سیستمی یعنی نمودارهای علی- حلقوی و پویایی شناسی سیستم ها تمرکز می کند و به طور جامعه همراه با مثال های کاربردی به تفهیم نحوه استفاده از آن می پردازد. از ویژگی های این کتاب عمیق شدن در چگونگی ترسیم نمودارهای علی- حلقوی و تاکید بر تفکر بازخوردی حلقه بسته می باشد. نویسنده پس از بررسی کامل و ذکر مثال های جامع و کاربردی، این نمودارها و مفاهیم را مبنایی برای مدل سازی کامپیوتری قرار داده و با استفاده از نرم افزار رفتار متغیرهای اصلی مثال ها و مطالعه های موردی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است و مجموعه کاملی را رقم زده که می تواند برای مخاطبان بسیار جذاب و مفید باشد.

موضوع اصلی این کتاب، بررسی مبانی تفکر سیستمی، از نظریه تا کاربرد، با استفاده از مهندسی سیستم ها است. در این راستا، روش شناختی طراحی سیستم ها، برنامه ریزی سیستم های بزرگ مقیاس، و تدوین نقشه راه برای سیستم های بزرگ و پیچیده، با استفاده از مهندسی سیستم ها، ارایه می شود. برای طراحی، برنامه ریزی و تدوین  نقشه راه، علاوه بر استفاده از نظریه سیستم ها، ریاضیات و مدل سازی تشریحی ساختاری (ISM)، از مشارکت کارشناسان، متخصصان و گروه های ذی نفع، که دارای اطلاعات کافی از سیستم و موضوع مورد بررسی داشته باشند، استفاده می شود. افراد دست اندر کار با بهره گیری از تفکر سیستمی قادر خواهند بود به طور منطقی رویدادهای احتمالی را پیش بینی کرده و آینده را، تا حد امکان، تحت کنترل درآورند.