خیلی وقت‌ها در زندگی، سوزن‌مان روی واکنش گیر می‌کند. دایم مجبوریم مدیریت بحران کنیم و به امور فوری‌وفوتی بپردازیم. به جای این‌که در بالادست به دنبال سرچشمه‌ی مشکلات بگردیم و آن را بخشکانیم، در پایین‌دست به آن‌ها، پینگ‌پونگی پاسخ می‌دهیم. به همین صورت، پلیس‌ها دنبال دزدها هستند؛ پزشکان بیماری‌های مزمن را درمان می‌کنند و کارمندان بخش خدمات مشتری، گِله‌گزاریِ ملت را رفع و رجوع می‌کنند. اما به راستی چرا تلاش‌های ما این‌قدر واکنشی‌ست تا پیش‌گیرانه؟

حوزه تفکر سیستمی و یادگیری سازمانی شامل تعداد زیادی مفاهیم مرتبط به هم اعم از پویایی سیستم ها (مطالعه رابطه علت و معلولی و همچنین تاخیرها در سیستم های پیچیده) تا مدل های ذهنی (باورهای عمیق، فرضیات، داستان ها و تصاویر و نحوه باور ما به اینکه جهان چگونه کار می کند) می باشد. آنچه شما با استفاده از این تمرینات تجربه می کنید، بستگی به یکپارچگی ماهرانه مفاهیم کلیدی، نظریه‌ها، تکنیک‌ها و تمرینات تجربی، آشنایی شما با مفاهیم تفکر سیستمی، بینش و انرژی فرد تسهیلگر دارد. به طور تجربی، شما آگاهی خود در مورد «عادت های ذهنی» را که در یک متفکر سیستمی یافت می شود، افزایش می دهید. این تمرینات به جهت ارتقاء سطح آگاهی در خصوص شیوه تفکر، دیدن و تعامل با جهان می باشند. بهترین کاربرد آن ها در یک طرح به هم پیوسته و تقویت شده است که نظریه ها، مفاهیم و مدل ها را پوشش دهد و شامل نکات تحلیلی مرتبط و همراه با جزئیات حاصل از تجربه مشارکت کنندگان باشد.

کتاب «زندگی بهتر با هوش سیستمی» نوشته ریموپی هملنین و راشل جونز و عیسی سارینن است که توسط علی سیبویه و مطهره ساغری‌دوز ترجمه شده و در نشر اودیسه به زیور طبع آراسته گردیده است.

کتاب «هنگامی که پروانه‌ای عطسه می‌کند (تفکر سیستمی برای کودکان کوچک و بزرگ)» اثر لیندا بوث سوینی و ترجمه علی سیبویه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسیده است.

کتاب مبانی تفکر سیستمی توسط ویرجینیا اندرسون و لارن جانسون نوشته شده و دکتر علی سیبویه آن را ترجمه کرده است، همچنین مقدمه کتاب توسط دکتر علیرضا پویا نوشته شده و در نشر اودیسه به زیور طبع آراسته گردیده است. علی‌رغم رشد قابل توجه متون و کتاب‌های حوزه تفکر سیستمی و پویایی‌شناسی سیستم‌ها به‌ویژه در دوسه سال اخیر به‌عنوان نمونه، راهنمای مدیران برای به‌کارگیری تفکر سیستمی: دیدن جنگل ازمیان درختان)، کتابی که بتواند ضمن تبیین سیستم و تفکر سیستمی عاری از پیچیدگی‌ها و مطالب طولانی باشد، کمتر به چشم می‌خورد. به‌همین جهت در راستای گسترش این حوزه و توسعه‌ آن، کتاب مبانی تفکر سیستمی: از مفاهیم تا حلقه‌های علّی که کتابی بسیار ساده و در عین حال کاربردی می‌باشد، جهت مطالعه علاقه‌مندان ترجمه گردیده است.

زاهد شیخ الاسلامی در مقدمه کتاب آشنایی با تفکر سیستمی اینطور نوشته است: این کتاب از سه قسمت تشکیل شده است. بخش اول ترجمه کتاب "سیستم ها، مقدمه ای بر تفکر سیستمی" اثر دریپر کافمن است. بخش دوم مقاله ای است که سال ها پیش نوشتنم و به صورت پاورقی در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. در بخش سوم به توضیح الگوهای سیستمی پرداخته ام. این بخش از کتاب اقتباسی است از کتاب  "Systems archetypes" اثر دانیل اچ کیم .

کتاب «تفکر سیستمی برای تغییر اجتماعی: راهنمای کاربردی برای حل مسائل پیچیده، جلوگیری از عواقب ناخواسته و دستیابی به نتایج پایدار» نوشته دیوید پیتر استرو (2015) توسط علی اصغر سعدآبادی و ندا آرامی پور ترجمه شده و در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شده است. 

کتاب «تفکر سیستمی: مدیریت آشفتگی و پیچیدگی؛ پلتفرمی برای معماری کسب و کار» با عنوان «Systems thinking : managing chaos and complexity : a platform for designing business architecture» توسط جمشید قراجه داغی نوشته شده و سهراب خلیلی شورینی به ترجمه آن پرداخته است. این کتاب توسط انتشارات سازمان مدیریت صنعتی در سال 1395 منتشر شده است.

کتاب «تفکر سیستمی: کل‌گرایی خلاق برای مدیران» با نام بلندتری تحت عنوان «رویکردهای سیستمی، نقد و بررسی آنها و کاربردشان در مدیریت و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان» توسط مایکل سی جکسون (Michael C. Jackson) نوشته شده و توسط تقی ناصر شریعتی ترجمه و در انتشارات سازمان مدیریت صنعتی به چاپ رسیده است. البته ترجمه دیگری از این کتاب وجود دارد که توسط علی محمد احمدوند و غلام جاپلقیان ترجمه و در موسسه انتشاراتی جهان جام جم منتشر شده است. (+) اما ترجمه سازمان مدیریت صنعتی دقیق‌تر است.

در این کتاب دنیس شروود (Dennis Sherwood) که تجربه زیادی به عنوان مشاور شرکت های بزرگ در پروژه های اجرایی و استفاده از تفکر سیستمی در عمل دارد، بر دو ابزار اصلی تفکر سیستمی یعنی نمودارهای علی- حلقوی و پویایی شناسی سیستم ها تمرکز می کند و به طور جامعه همراه با مثال های کاربردی به تفهیم نحوه استفاده از آن می پردازد. از ویژگی های این کتاب عمیق شدن در چگونگی ترسیم نمودارهای علی- حلقوی و تاکید بر تفکر بازخوردی حلقه بسته می باشد. نویسنده پس از بررسی کامل و ذکر مثال های جامع و کاربردی، این نمودارها و مفاهیم را مبنایی برای مدل سازی کامپیوتری قرار داده و با استفاده از نرم افزار رفتار متغیرهای اصلی مثال ها و مطالعه های موردی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است و مجموعه کاملی را رقم زده که می تواند برای مخاطبان بسیار جذاب و مفید باشد.

گاهی برای توسعه شایستگی‌های سازمانی به دنیال تغییر هستید. گاهی نیز می‌خواهید محیط کاری خلاق و با نشاط ایجاد کنید تا بهترین افراد را جذب یا حفظ کنید. برخی مواقع نیز تغییر برای بقای سازمان است. در اغلب شرکت‌های جهان،‌ هر سه تغییر مطرح است. سازمان‌ها و جوامعی که توان تغییر مناسب را نداشته باشند، نسبت به سایر مجموعه‌های مشابه خود ضعیف می‌شوند یا از بین می‌روند. از طرفی تغییر و تحول مناسب در مجموعه‌های انسانی پیچیده است.

مینجرز در این کتاب می‌کوشد مبانی نظری و فلسفی لازم را برای پایه‌گذاری یک رویکرد سیستمی منسجم فراهم کند و در این راه از گستره مطالعاتی عمیق خود به خوبی بهره می‌برد. او در هر فصل به فراخور نیاز از افکار و آراء دانشمندان حوزه‌های مختلف از ماتورانا و وارلا در عصب‌شناسی و زیست‌شناسی؛ مرلوپونتی، هایدگر و باسکار در فلسفه؛ گیدنز، هابرماس و لومان در جامعه‌شناسی؛ پیرس و سوسور در زبان‌شناسی؛ ویور و شانون، درتسک، و پولانی در نظریه اطلاعات و دانش استفاده کرده است. وسعت مطالعات و فهم عمیق او در حوزه‌های مختلف علمی و نظری به خصوص در یک حوزه کاربردی مانند علم مدیریت، تحسین برانگیز است. این کتاب با تأکید بر مبانی نظری در پی آن است که مخاطبان خود را که عموماً متخصصان و تحلیل‌گران علم مدیریت هستند با مفاهیم اساسی و زیربنایی تفکر سیستمی آشنا کرده، آنها را به منظور به‌کارگیری روش‌شناسی‌های سخت، نرم و ترکیبی برای حل مسائل جهان واقعی آماده کند. (+)

کتاب تفکر سیستمی یکی از مهم‌ترین کتاب‌های دنلا مدوز است. کتاب تفکر سیستمی مدوز را که باز می‌کنید، خیلی زود چشم‌تان به صفحهٔ تقدیم می‌افتد: «تقدیم به دانا.» عجیب نیست؟ چرا باید یک نویسنده کتابش را به خودش تقدیم کند؟ جواب را با اندکی دقت می‌توان یافت: زیر نام دانا در صفحهٔ تقدیم نوشته شده: ۲۰۰۱-۱۹۴۱. مشخص است که سال تولد و مرگ اوست. اما کتاب برای نخستین بار در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ چاپ شده است.

تفکر سیستمی به انسان امکان می دهد پدیده ها را در تعامل با یکدیگر مشاهده کرده و رفتارهای پویای آنها را در طول زمان مورد مطالعه قرار دهد.پویایی عنصری اساسی در همه پدیده های جهان می باشد رویکرد سیستمی ویژگی هایی دارد که محقق بواسطه آنها می تواند شناخت عمیق و واقعی تری از موقعیت مورد مطالعه کسب کند.در این کتاب به معرفی و تشریح روش های کاربردی سیستمی پرداخته شده است.روش هایی که در حوزه های متنوع و در موقعیت های متفاوت از مطالعات سازمانی گرفته تا توسعه منطقه ای و اجتماعی را در برمی گیرند.این کتاب اساسا دارای سه هدف می باشد1) یک کتاب کار باشد:یعنی ارائه مجموعه ای از روش ها که خواننده بتواند با تکیه براطلاعات ارائه شده از آنها استفاده کند.2) به مبانی بپردازد:فصل مقدمه دیدی کلان از تفکر سیستمی،مبادی آن و اجزاء و مولفه های اصلی این حوزه را بدست می دهد و با روش های تشریح شده در کتاب در پیوند است. 3) ابزاری برای یادگیری باشد:قرار بر این نیست که روش های معرفی شده مانند "نسخه" یا ابزارهایی استاندارد عمل کنند بلکه مجموعه ای از امکان ها هستند که می توان از بین آنها دست به انتخاب زد.

کتاب پویایی‌شناسی کسب‌وکار یکی از کتاب‌های درسی مهم رشته مدیریت کتابی بسیار غنی است که بر پایه مطالعات و مراجع زیاد و بر اساس روش پویایی‌شناسی سیستمها و با مطالبی گسترده برای کاربرد این روش در زمینه کسب‌وکار نگاشته شده است. کتاب حاضر مدل‌سازی را با استفاده از روش پویایی‌شناسی سیستمها برای تحلیل سیاست و استراتژی با تمرکز بر کاربردهای آن در کسب‌وکار و سیاست عمومی به شما معرفی می‌کند. پویایی‌شناسی سیستمها دیدگاه و مجموعه‌ای از ابزارهای مفهومی است که به ما توانایی درک ساختار و پویایی سیستمهای پیچیده را می‌دهد. پویایی‌شناسی سیستمها همچنین روش مدل‌سازی دقیق است که ما را قادر می‌سازد سیستمهای پیچیده را به صورت رایانه‌ای و ساختاریافته شبیه‌سازی کنیم و با استفاده از آنها، سیاستها و سازمانهای مؤثرتری طراحی کنیم. در مجموع، این ابزارها به ما امکان ایجاد شبیه‌سازهای پرواز در مدیریت را می‌دهند مطالعه این کتاب برای دانشجویان، مدیران، مشاوران و پژوهشگرانی که علاقه‌مند هستند با روش پویایی‌شناسی سیستمها آشنا شوند کاربرد آن را برای درک علل پویایی کسب‌وکار و کنترل و بهبود رفتار بنگاههای کسب‌وکار فرا گیرند، بسیار مفید است. (+)