کتاب «تفکر سیستمی: مدیریت آشفتگی و پیچیدگی؛ پلتفرمی برای معماری کسب و کار» با عنوان «Systems thinking : managing chaos and complexity : a platform for designing business architecture» توسط جمشید قراجه داغی نوشته شده و سهراب خلیلی شورینی به ترجمه آن پرداخته است. این کتاب توسط انتشارات سازمان مدیریت صنعتی در سال 1395 منتشر شده است.
چندین جریان در زمینه تفکر سیستمی فعالیت می کنند که دو مورد از آنها شهرت بیشتری دارند. اولی با عنوان پویایی شناسی سیستم شناخته می شود و نقطه کانونی آن در دانشگاه ام.ای.تی قرار دارد و افرادی همچون جی فارستر، پیتر سنگه، جان استرمن و دانلا میدوز، صاحب نام های این جریان هستند، دومی با عنواینی همچون طراحی آرمانی و برنامه ریزی تعاملی شناخته شده و توسط مولفانی همچون چرچمن، راسل ایکاف وجمشید قراچه داغی نمایندگی می شود. این کتاب در بخش مبانی ، دیدگاههای هر دو گروه را ارائه می کند اما در بخش ابزارها و روش ها، بر پویاشناسی سیستم ها تمرکز دارد.
کتاب سیستم و تفکر سیستمی (نظریه و عمل بنیادی) به این موضوع می‌پردازد که جامعه‌ی بشری از مراحل «پیشاصنعتی»، با محوریت «ماده»، و «صنعتی»، با محوریت «انرژی»، عبور کرده و به مرحله‌ی «پساصنعتی»، با محوریت «اطلاعات»، رسیده است؛ دورانی که در آن به جای «ماشین» عصر صنعتی، «سیستم» عصر پساصنعتی حاکمیت دارد. «ماشین» عصر صنعتی فقط شامل «سخت‌افزار» و فاقد روح بود و تنها با استفاده از انرژی کار می‌کرد. در صورتی که «سیستم» عصر پساصنعتی در کنار سخت‌افزار، شامل «نرم‌افزار» ــ به‌عنوان نوعی روح ــ نیز هست و علاوه بر انرژی، اطلاعات را نیز به روش‌های بسیار مؤثرتری از گذشته به‌کار می‌گیرد. مطالعه‌ی تاریخ نیز نشان می‌دهد تحولاتی که بشریت را به پیشرفت‌های حیرت‌انگیز امروز رسانده است، از زمان محور قرارگرفتن «انرژی» (عصر صنعت) شروع شده و با آغاز محور قرارگرفتن «اطلاعات» (عصر پساصنعت) به اوج خود رسیده است. (+)
کتاب «تفکر سیستمی: کل‌گرایی خلاق برای مدیران» با نام بلندتری تحت عنوان «رویکردهای سیستمی، نقد و بررسی آنها و کاربردشان در مدیریت و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان» توسط مایکل سی جکسون (Michael C. Jackson) نوشته شده و توسط تقی ناصر شریعتی ترجمه و در انتشارات سازمان مدیریت صنعتی به چاپ رسیده است. البته ترجمه دیگری از این کتاب وجود دارد که توسط علی محمد احمدوند و غلام جاپلقیان ترجمه و در موسسه انتشاراتی جهان جام جم منتشر شده است. (+) اما ترجمه سازمان مدیریت صنعتی دقیق‌تر است.
در این کتاب دنیس شروود (Dennis Sherwood) که تجربه زیادی به عنوان مشاور شرکت های بزرگ در پروژه های اجرایی و استفاده از تفکر سیستمی در عمل دارد، بر دو ابزار اصلی تفکر سیستمی یعنی نمودارهای علی- حلقوی و پویایی شناسی سیستم ها تمرکز می کند و به طور جامعه همراه با مثال های کاربردی به تفهیم نحوه استفاده از آن می پردازد. از ویژگی های این کتاب عمیق شدن در چگونگی ترسیم نمودارهای علی- حلقوی و تاکید بر تفکر بازخوردی حلقه بسته می باشد. نویسنده پس از بررسی کامل و ذکر مثال های جامع و کاربردی، این نمودارها و مفاهیم را مبنایی برای مدل سازی کامپیوتری قرار داده و با استفاده از نرم افزار رفتار متغیرهای اصلی مثال ها و مطالعه های موردی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است و مجموعه کاملی را رقم زده که می تواند برای مخاطبان بسیار جذاب و مفید باشد.
گاهی برای توسعه شایستگی‌های سازمانی به دنیال تغییر هستید. گاهی نیز می‌خواهید محیط کاری خلاق و با نشاط ایجاد کنید تا بهترین افراد را جذب یا حفظ کنید. برخی مواقع نیز تغییر برای بقای سازمان است. در اغلب شرکت‌های جهان، هر سه تغییر مطرح است. سازمان‌ها و جوامعی که توان تغییر مناسب را نداشته باشند، نسبت به سایر مجموعه‌های مشابه خود ضعیف می‌شوند یا از بین می‌روند. از طرفی تغییر و تحول مناسب در مجموعه‌های انسانی پیچیده است.
پیتر سنگه از جمله دانشمندان بزرگ حوزه‌ی تفکر سیستمی است که او را معمولاً در ایران، با کتاب پنجمین فرمان می‌شناسند. وی در سال ۱۹۴۷ در آمریکا به دنیا آمد. مدرک کارشناسی مهندسی را از دانشگاه استنفورد، کارشناسی ارشد در مدل سازی سیستم های اجتماعی و دکترای مدیریت را از دانشگاه MIT اخذ کرد. او هم اکنون مدرس ارشد در مدرسه مدیریت SLOAN در دانشگاه MIT است. (+) او استاد مدرسه مدیریت، عضو هیئت علمی موسسه سیستم‌های پیچیده، و بنیان گذار جامعه سازمانی یادگیرنده است.
مینجرز در این کتاب می‌کوشد مبانی نظری و فلسفی لازم را برای پایه‌گذاری یک رویکرد سیستمی منسجم فراهم کند و در این راه از گستره مطالعاتی عمیق خود به خوبی بهره می‌برد. او در هر فصل به فراخور نیاز از افکار و آراء دانشمندان حوزه‌های مختلف از ماتورانا و وارلا در عصب‌شناسی و زیست‌شناسی؛ مرلوپونتی، هایدگر و باسکار در فلسفه؛ گیدنز، هابرماس و لومان در جامعه‌شناسی؛ پیرس و سوسور در زبان‌شناسی؛ ویور و شانون، درتسک، و پولانی در نظریه اطلاعات و دانش استفاده کرده است. وسعت مطالعات و فهم عمیق او در حوزه‌های مختلف علمی و نظری به خصوص در یک حوزه کاربردی مانند علم مدیریت، تحسین برانگیز است. این کتاب با تأکید بر مبانی نظری در پی آن است که مخاطبان خود را که عموماً متخصصان و تحلیل‌گران علم مدیریت هستند با مفاهیم اساسی و زیربنایی تفکر سیستمی آشنا کرده، آنها را به منظور به‌کارگیری روش‌شناسی‌های سخت، نرم و ترکیبی برای حل مسائل جهان واقعی آماده کند. (+)
کتاب تفکر سیستمی یکی از مهم‌ترین کتاب‌های دنلا مدوز است. کتاب تفکر سیستمی مدوز را که باز می‌کنید، خیلی زود چشم‌تان به صفحهٔ تقدیم می‌افتد: «تقدیم به دانا.» عجیب نیست؟ چرا باید یک نویسنده کتابش را به خودش تقدیم کند؟ جواب را با اندکی دقت می‌توان یافت: زیر نام دانا در صفحهٔ تقدیم نوشته شده: ۲۰۰۱-۱۹۴۱. مشخص است که سال تولد و مرگ اوست. اما کتاب برای نخستین بار در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ چاپ شده است.
موضوع اصلی این کتاب، بررسی مبانی تفکر سیستمی، از نظریه تا کاربرد، با استفاده از مهندسی سیستم ها است. در این راستا، روش شناختی طراحی سیستم ها، برنامه ریزی سیستم های بزرگ مقیاس، و تدوین نقشه راه برای سیستم های بزرگ و پیچیده، با استفاده از مهندسی سیستم ها، ارایه می شود. برای طراحی، برنامه ریزی و تدوین نقشه راه، علاوه بر استفاده از نظریه سیستم ها، ریاضیات و مدل سازی تشریحی ساختاری (ISM)، از مشارکت کارشناسان، متخصصان و گروه های ذی نفع، که دارای اطلاعات کافی از سیستم و موضوع مورد بررسی داشته باشند، استفاده می شود. افراد دست اندر کار با بهره گیری از تفکر سیستمی قادر خواهند بود به طور منطقی رویدادهای احتمالی را پیش بینی کرده و آینده را، تا حد امکان، تحت کنترل درآورند.
